Addendum bij de richtlijn
Wat verandert er met het addendum?
De beoordeling van de wilsbekwaamheid vindt voortaan altijd al plaats in de beoordelingsfase, en niet soms pas tijdens de consultatiefase. Dit kan worden gedaan door de psychiater die de second opinion uitvoert of door een tweede onafhankelijke psychiater.
Wanneer een arts die geen psychiater is een euthanasieverzoek behandelt, mag de consultatie door een SCEN-arts zonder specialisatie in de psychiatrie worden uitgevoerd. Onder voorwaarde dat dit gebeurt in overleg met een SCEN-arts die wél psychiater is. Hierdoor kan de beperkte groep SCEN-artsen met een psychiatrische achtergrond beter worden ingezet.
KNMG Werkwijzer SCEN-consultatie bij mensen met een psychische stoornis (pdf)
Proces & publicatie per 1 juni 2025
Het addendum is door een kleine werkgroep met uitsluitend psychiaters tot stand gekomen, onder leiding van de voorzitter van de Commissie Kwaliteitszorg van de NVvP, Bert van Hemert. De commentaarfase liep in het najaar van 2024. Hier hebben verschillende leden van de NVvP op gereageerd, wat verwerkt is door de werkgroep. De NVvP, NIP, KNMG en NHG hebben dit addendum onderschreven. Het addendum en de stroomschema’s zijn vanaf 01-06-2025 te raadplegen via de richtlijnendatabase.
Modulaire richtlijnherziening in cluster
Opknippen in twee cycli
Modulaire herziening betekent dat richtlijnen niet eens in de tien jaar volledig worden herzien, maar dat jaarlijks een klein aantal modules wordt vernieuwd wordt. Deze modules worden geselecteerd na een ‘need for update’ die wordt ingevuld door verschillende organisaties en belanghebbenden. Uit de need for update van de Richtlijn Levensbeëindiging kwam naar voren dat het belangrijk is om te kijken naar de 2nd opinion, de consultatie door de SCEN arts en naar euthanasie op psychische grondslag bij bijzondere doelgroepen, waaronder jongeren.
De herziening van de modules over de 2nd opinion en de SCEN-consultatie kunnen direct starten, met medeneming van het addendum. Euthanasie bij jongeren is een complex onderwerp waarbij de evaluatie van de richtlijn meer tijd en input vanuit verschillende perspectieven vraagt. De NVvP houdt zich momenteel bezig met verdere visievorming rondom euthanasie op psychische grondslag, ook bij jongeren. Daartoe is een ledenenquête afgerond en en vinden er dialoogbijeenkomsten met leden plaats met gebruik van ‘Deep democracy‘. Om deze visievorming van de leden van de NVvP mee te kunnen nemen is er daarom voor gekozen het modulaire onderhoud op te knippen in twee cycli:
1. Regulier onderhoud
In de huidige cyclus (1) wordt onder andere gekeken naar de second opinion en SCEN-consultatie in de Richtlijn. De ruimte die hier ontstaat wordt ook gebruikt voor modules uit andere richtlijnen.
2. Jongeren/bijzondere doelgroepen
In de volgende cyclus (2) zal er specifiek aandacht zijn voor de module over bijzondere doelgroepen, waar jongeren ook onder vallen, in de Richtlijn Levensbeëindiging.
Tijdspad Modulaire richtlijnherziening
De modulaire richtlijnherziening is een zelfstandig en vertrouwelijk proces. De NVvP-leden worden via de weekupdate in de gelegenheid gesteld kritisch mee te lezen in de commentaarfase van de herziene conceptmodules. Tot die tijd wordt er over de inhoud niet gecommuniceerd.
De verwachte timing van de verschillende fases is als volgt:
Commentaarfase cyclus 1
De commentaarfase van cyclus 1 wordt in het najaar van 2025 verwacht, waarna de commentaren zullen worden verwerkt en de richtlijn geautoriseerd moet worden door alle relevante organisaties.
Start cyclus 2
In het najaar van 2025 start cyclus 2 waar de module bijzondere doelgroepen, waaronder jongeren, wordt meegenomen, de autorisatie van dit deel wordt in de loop van 2026 verwacht.
Herzieningscycli Psychiatrie en Diagnostiek
In de hierop volgende herzieningscycli van het cluster Psychiatrie en Diagnostiek is gelegenheid om thema’s te prioriteren voor herziening zowel voor de richtlijn Levensbeëindiging als de overige richtlijnen in het cluster. Onderwerpen kunnen worden aangedragen die toe zijn aan herziening.
Hoe is de samenstelling van de stuur- en expertisegroep gegaan?
Bij het modulair werken in clusters horen twee groepen: de clusterstuurgroep en de cluster-
expertisegroep. De eerste kijkt naar alle richtlijnen in het cluster en coördineert de prioritering van de modules, de tweede voert de inhoudelijke herziening uit.
Visievorming door de NVvP
De NVvP betrekt haar leden bij visievorming over euthanasie bij psychisch lijden via een ledenenquête en ledendialoog:
- De ledenenquête is verspreid in maart 2025 en heeft als doel inzichten te geven in hoe psychiaters denken over euthanasie bij psychisch lijden. Leden konden hun ervaringen, zorgen en wensen delen, zodat de NVvP beter begrijpt hoe dit thema leeft binnen de beroepsgroep.
- De eerste ledendialoog vond plaats op 27 maart 2025. Het heeft als doel dat alle stemmen gehoord worden, ook die in het gepolariseerde debat onderbelicht blijven. Met de methode ‘Deep Democracy’ wordt onderzocht hoe psychiaters op een constructieve manier met elkaar in gesprek kunnen gaan, om gemeenschappelijke thema’s te benoemen en onderwerpen te identificeren die verdere uitwerking vragen. Een volgende sessie is medio september gepland.
Thema Jongeren
Uit de need for update van de richtlijn en de (media)discussie over euthanasie blijkt heel duidelijk de noodzaak om de module “Bijzondere doelgroepen” – waar jongeren onder vallen in de richtlijn – specifiek verder te onderzoeken. Omdat de NVvP momenteel ook bezig is met visievorming op dit onderwerp zal in de nu gestarte herzieningscyclus nog geen herziene versie van de module bijzondere doelgroepen worden opgeleverd. De resultaten van verschillende initiatieven worden opgehaald en verwerkt, om door het cluster mee te nemen in de volgende cyclus.
Afdeling KJP – Jongeren
Binnen de afdeling kinder- en jeugdpsychiatrie hebben in 2024 rondetafelgesprekken plaatsgehad waarin de module bijzondere doelgroepen van de huidige richtlijn als uitgangspunt diende en leeftijdsaspecten van de zorgvuldigheidscriteria uit de euthanasiewet besproken zijn. Dit gebeurde met diverse kinder- en jeugdpsychiaters en in aanwezigheid van ervaringsdeskundigen vanuit de Nederlandse Jongeren Raad. Dit resulteerde in een moreel beraad begin 2025 waarin euthanasievragen bij jongeren meer vanuit een medisch ethisch perspectief is belicht. Uit deze gesprekken en het moreel beraad komt enerzijds een sterke behoefte van professionals naar voren voor meer uitwerking van de bestaande richtlijn op de leeftijdsspecifieke aspecten, maar ook toetsing en evaluatie van de huidige praktijk en de wens om een zorgvuldig proces te lopen om tot een nieuwe richtlijn te komen.
Door Accare (een academische organisatie voor jeugd-ggz) is inmiddels een handreiking voor professionals ontwikkeld waarin de zorgvuldigheidscriteria vanuit leeftijdsperspectief worden belicht en een voorstel wordt gedaan om bij euthanasievragen van jongeren een multidisciplinair team de behandelaar te laten ondersteunen en mee te laten denken, met name over resterende behandelopties. Dit vanuit de notie dat bij jongeren nog lastiger de uitzichtloosheid van het ondragelijk lijden vast te stellen is en behandelopties vanuit volwassenzorg niet standaard ingezet zijn. Dit komt doordat een aantal behandelopties onder de 18 jaar niet voldoende onderbouwd zijn, maar ook omdat mede gezien de leeftijd er minder tijd is geweest om behandelopties in te zetten en te evalueren. Tot slot is het advies in de handreiking om standaard bij iedere casus één of meerdere moreel beraden in te zetten om de verschillende ethische kanten van de vraag goed te belichten.
Deze handreiking is via Thanet landelijk beschikbaar gesteld en wordt (samen met de input uit de bovengenoemde ledenenquête en ledendialoog) als inbreng meegenomen in de hierboven beschreven tweede cyclus van de herziening van de richtlijn. Over de verdere inhoud van de herziening kunnen wij op dit moment geen uitspraken doen, uit respect voor het lopende interne proces.
Contact
Voor algemene vragen over euthanasie bij psychische lijden kun je contact opnemen met het NVvP beleidsteam via beleid@psychiatrie.nl (opent in nieuw tabblad).